Wycinanki ludowe – czym są i skąd się wzięły?
Ciężko nie zgodzić się z tezą, że klasyczne wycinanki z papieru, jawią się jako najbardziej efektowne elementy odświętnego wystroju wiejskiej izby. Dodatkowo, jest to z pewnością najciekawsza forma, a także styl polskiej sztuki ludowej. Obecnie, uznaje się ją za swojego rodzaju symbol.
Przeglądając Internet, spotkamy się z wieloma pytaniami użytkowników sieci, które dotyczą tego jak zrobić wycinanki łowickie. Oznacza to, że wciąż panuje spore zainteresowanie tym elementem sztuki ludowej. Nie wiele osób jednak wie, czym dokładnie są wycinanki ludowe oraz w jaki sposób pojawiły się w polskich domach.
Pochodzenie
Bardzo ciężko odnaleźć informacje, które jasno opisywałyby początki twórczości tego typu. Pewne jest jednak to, że w XIX wieku pojawiły się białe, papierowe firaneczki, które wycinano w ażurowe wzory. Uznaje się, że to właśnie te dekoracje, były zaczątkiem ekspansji kolorowych wycinanek i folkowych wzorów.
Na powstanie wycinanek, niewątpliwie wpłynęło pojawienie się glansowanego papieru w latach 50-tych XIX wieku. Wiejska ludność wycinała z niego motywy zwierzęce i roślinne, po czym naklejała je na różne elementy swoich chałup. Następnie, proces ten ewoluował i wzory zaczęto wyklejać na kartonach i papierze.
Apogeum artystycznego rozwoju wycinanek, datuje się na drugą połowę XIX wieku, kiedy to stała się ona nieodłącznym dekoracyjnym elementem, niemal wszystkich wiejskich izb. Po pierwszej wojnie światowej, zwyczaj ten był kultywowany zdecydowanie rzadziej, a po zakończeniu drugiej wojny, kompletnie zaniknął. Mimo takiego stanu rzeczy, wciąż możemy spotkać się chociażby z wycinanką łowicką na różnego rodzaju plakatach, zaproszeniach oraz kartkach pocztowych.
Czym dokładnie są?
Wycinanki to ornamenty o abstrakcyjnym charakterze. Najczęściej są one rytmicznie skomponowane, przyjmując symetrię do jednej bądź kilku osi. Osiąga się to, poprzez wycinanie papieru, który złożony jest wielokrotnie. Wycinano je bezpośrednio, nożycami do strzyżenia owiec i to bez wcześniejszego rysowania wzoru. Dzięki przytrzymywaniu nożyc za ostrza, można było wykorzystać energię sprężystej stali, co pozwalało na bardzo łatwe cięcie figur, strzępienie brzegów oraz wykrój arabesek. Jeżeli chodzi o wycinanki łowickie, jej podstawowymi efektami były roślinne motywy, ażury, proste ornamenty (tworzące kompozycje wieloelementowe) lub też sylwety.
Co ciekawe, bardzo często wycinano różnego rodzaju drzewka kwiatowe, które miały niejako symbolizować drzewa życia, drabiny stanowiące pomost nieba z ziemią, bądź odwzorowanie środka istoty świata. Były to też kobiece postaci, które miały oddawać symbol pramatki ziemi, a także motywy koguta – zwierzęcia, które posiadało moc płodności oraz kreacji. Nie mniejszą popularnością cieszyły się też formy bardziej abstrakcyjne, które przyjmowały postać kwadratów, czy też rozet.
Wycinanki ludowe, najczęściej były wykonywane przez kobiety. To właśnie one zasiadały do tego zajęcia w przedświątecznym okresie, po czym dekorowały nimi izby. Na różnorodność form, największy wpływ miała przestrzeń izb, z którymi wzory miały się komponować.
Nie wiele osób wie, że wycinanki nie były wykonywane we wszystkich rejonach naszego kraju. Głównie tworzono je w północno-wschodniej, południowo-wschodniej oraz środkowej części Polski. Powstały nawet charakterystyczne style, które pozwalały je od siebie odróżniać, jak np. wyjątkowe wzory łowickie. Obecnie tego typu sztukę można podziwiać w wielu skansenach oraz w Muzeach Wsi poszczególnych regionów.
